Kronik böbrek hastalığının son aşaması olan böbrek yetmezliği, böbreklerin işlevini sürdüremeyecek duruma gelmesidir. Hayati organlarımızdan birisi olan böbreklerin en önemli işlevi vücuttan toksinleri ve zararlı maddelerin atılmasını sağlamaktır. Vücuttaki fazla sıvı ve zararlı maddeler idrar yolu ile vücuttan atılır. Vücudun su seviyesini dengeleyen böbrekler ayrıca alyuvarların üretiminde de görev alır.
Böbrekler çalışamaz hale geldiğinde kandaki toksinler yeterince filtrelenemez ve dışarı atılamaz. Vücutta toksin birikimi oluşur. Bu durum böbrek yetmezliğinin sonucu olarak gerçekleşir. Son aşamaya gelen böbrek yetmezliğinde düzenli diyaliz ve böbrek nakli gibi uygulamalar gündeme gelir.
Böbrek yetmezliği belirtileri nelerdir?
Erken evrelerde sinsi ilerleyen bir hastalıktır. Bu nedenle hiçbir belirti göstermeyebilir. Genellikle böbreklerin işlevlerini kaybettiği ileri aşamalarda belirti vermektedir. Ayrıca her hastada aynı belirtiler görülmeyebilir. Böbrek yetmezliğinin belirtilerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Halsizlik
- Mide bulantısı ve kusma
- Vücutta ödem, özellikle ayaklarda ve ayak bileklerinde şişmeler
- Konsantrasyon bozukluğu ve zihin bulanıklığı
- İştahta azalma
- Uyku sorunları
- Kaşıntı ve cilt kuruluğu
- Kalp zarı etrafında sıvı birikimine bağlı olarak göğüs ağrısı
- Akciğerlerde sıvı birikimi oluşursa nefes darlığı
- Yüksek tansiyon
- Baş ağrısı
- Ereksiyon sorunları
- İdrar miktarında azalma
Böbrek yetmezliği türleri
Böbrek yetmezliği türleri beş kategoride incelenebilir:
Akut prerenal böbrek yetmezliği
Böbreklere kan akışının yetersiz olması durumunda oluşur. Kan akışı yetersiz olduğu için böbrekler yeterli filtrelemeyi yapamaz. Genellikle kan akışının yetersiz olmasının sebebi belirlendiğinde tedavi edilebilmektedir.
Akut iç böbrek yetmezliği
Aşırı toksin yüklenmesi, iskemi ya da kaza, fiziksel darbe vb. sebeplerle oluşan böbrek travmaları nedeniyle oluşan böbrek yetmezliği durumudur.
Kronik prerenal böbrek yetmezliği
Uzun süre boyunca böbreklere yetersiz kan akışı olması sonucu olarak böbreklerin küçülmesi ve fonksiyonlarını kaybetmesi durumu ile oluşur.
Kronik instrinsik böbrek yetmezliği
Böbrekte var olan bir hastalık nedeniyle işlevini yitirmesi sonucu oluşur.
Kronik post-renal böbrek yetmezliği
İdrar yollarının uzun süre tıkanması ve uzun süre idrara çıkılmaması sonucu oluşan böbrek yetmezliği durumudur. Uzun süre idrara çıkılmaması böbrekte baskı ve hasara sebep olur.
Böbrek yetmezliği nedenleri
- Polikistik böbrek hastalığı ve diğer böbrek hastalıkları
- İdrar yollarının tıkanması ve idrar yollarının tıkanmasına sebep olan prostat, mesane kanseri, böbrek taşı, enfeksiyon gibi hastalıklar
- Kalp hastalıkları, karaciğer yetmezliği gibi kan akışını azaltan hastalık ve sorunlar
- Ağır metal toksinlerine maruz kalma
- Uyuşturucu ve alkol kullanımı
- Vaskülit adı verilen kan damarlarının iltihaplanması durumu
- Lupus, Skleroderma gibi organlarda tutulum yapan otoimmün bazı hastalıklar
- Gereksiz ve fazla ilaç kullanımı
- Kemoterapi ilaçları
- Böbreklerdeki kılcal kan damarlarının iltihaplanmasına sebep olan glomerülonefrit
- Hemolitik üremik sendromu
- Multiple Myelom (Kemik iliğindeki plazma hücrelerinin kanseri)
- Kontrol altına alınamayan diyabet, hipertansiyon gibi metabolizma hastalıkları
Böbrek yetmezliğinde teşhis ve tedavi yöntemleri
Böbrek yetmezliği teşhisi
Böbrek yetmezliğinde teşhis için kan ve idrar tetkikleri gibi laboratuvar testlerinin yanı sıra ultrason, MRI, BT gibi görüntüleme yöntemlerine de başvurulabilmektedir. Ayrıca gerekli durumlarda böbrekten doku örneği alınarak (böbrek biyopsisi) bir inceleme yapılabilmektedir.
Böbrek yetmezliği tedavisi
Böbrek yetmezliği tedavisi böbreğin işlev kaybına sebep olan etkenlere göre belirlenmektedir. Bununla birlikte hastalığın hangi aşamada olduğu da tedavide önemli bir faktördür.
Genellikle böbrek hasarları kalıcı olmaktadır. Bu nedenle hasarın düzeltilmesinden ziyade altta yatan sebebe yönelik bir tedavi planı uygulanarak böbrek yetmezliği yavaşlatılabilmekte ya da durdurulabilmektedir. Ayrıca böbrek yetmezliğinin yol açtığı sorunlara yönelik de birtakım ilaç tedavileri de uygun görülebilmektedir.
- Tansiyonu ve kolesterol seviyesini kontrol altına almak için ilaç tedavisi uygulanabilir.
- Kansızlık varsa anemi ilaçları reçete edilebilir.
- Sıvı birikimine yönelik ilaç tedavisine başlanabilir.
- Düşük proteinli diyet programı oluşturulabilir.
İleri evrede ise düzenli diyaliz veya böbrek nakli gündeme gelmektedir. Diyaliz böbrek hasarını ortadan kaldırmaz ancak yaşam süresini uzatabilmek için düzenli olarak seanslara katılmak gerekmektedir. Bununla birlikte başarılı bir böbrek nakli sonrasında hastanın diyaliz ihtiyacı da ortadan kalkmaktadır. Ancak böbrek nakli her hasta için uygun bir tedavi seçeneği olmayabilir.
Böbrek yetmezliğinde beslenme nasıl olmalı?
Böbrek yetmezliğinde beslenmede kısıtlamalar ya da gereklilikler hastalığın evresine göre değişmektedir. Erken evrelerde protein alımının kısıtlanması gerekebilir. Ancak diyaliz hastalarının yüksek kaliteli protein ihtiyacı bulunur. Bu nedenle beslenme programının kişiye özel düzenlenmesi gerekmektedir.
Bununla birlikte sodyum, potasyum ve fosfor açısından beslenmede bazı kısıtlamalar gerekebilmektedir. Genel olarak beslenmede dikkat edilmesi gerekenler aşağıdaki gibidir:
- Tuz tüketimi azaltılmalıdır.
- Alkolden kesinlikle uzak durulmalıdır.
- Sodyum, potasyum ve fosfor alımı kısıtlanmalıdır.
- İşlenmiş ve paketli gıdalardan uzak durulmalıdır.
- Sıvı birikmesi sorunu varsa sıvı kısıtlaması gerekebilmektedir.
- Konserve ürünler tüketilmemelidir.
- Zeytin ve turşu gibi salamura gıdalardan uzak durulmalıdır.
- Kan şekeri kontrol altında tutulmalıdır. Özellikle diyabet kaynaklı böbrek yetmezliğinde kan şekeri düzeyleri oldukça önemlidir.
Böbrek yetmezliğinde olduğu gibi diğer böbrek hastalıklarında beslenme kurallarına uyulması da hayati önem taşımaktadır. Kişiye özel bir beslenme programı için uzman doktordan ve diyetisyenden destek alınmalıdır.